نظریه خلق و خو

نظریه خلق و خو یک چارچوب روانشناختی است که به دنبال توضیح و طبقه بندی تفاوت های فردی در رفتار، احساسات و واکنش ها است. این نشان می‌دهد که افراد با ویژگی‌های ذاتی به دنیا می‌آیند که بر واکنش‌های آن‌ها به دنیای اطرافشان تأثیر می‌گذارد. اعتقاد بر این است که این ویژگی‌ها که به عنوان خلق و خو شناخته می‌شوند، در طول عمر نسبتاً پایدار هستند و می‌توانند تأثیر قابل‌توجهی بر جنبه‌های مختلف زندگی یک فرد، از جمله روابط، انتخاب‌های شغلی، و رفاه کلی داشته باشند.

خلق و خوی اغلب بر اساس بیولوژیک است و عوامل ژنتیکی و فیزیولوژیکی در رشد آن نقش دارند. در حالی که اعتقاد بر این است که مزاج یک مؤلفه ژنتیکی قوی دارد، عوامل محیطی نیز می توانند بر بیان آن تأثیر بگذارند. تئوری مزاج پیشنهاد می کند که چندین بعد یا صفت وجود دارد که می توان از آنها برای توصیف و طبقه بندی تفاوت های فردی استفاده کرد.

یکی از شناخته‌شده‌ترین مدل‌های خلق و خو، مدل «big five» است که شامل ابعاد زیر است: برون‌گرایی، روان رنجورخویی، تجربه پذیری، توافق‌پذیری و وظیفه‌شناسی. هر یک از این ابعاد نشان‌دهنده یک پیوستار است که افراد برای هر صفت در جایی در امتداد طیف قرار می‌گیرند.

1. ۱. برون گرایی: این بعد بیانگر سطح جامعه پذیری، ابراز وجود و ترجیح افراد برای تحریک است. افراد بسیار برونگرا تمایل دارند برونگرا، پرحرف و با تعاملات اجتماعی پرانرژی باشند. از سوی دیگر، افراد درونگرا محتاط تر هستند، تنهایی را ترجیح می دهند و ممکن است تعاملات اجتماعی را تخلیه کنند.

به عنوان مثال، دو نفر را در نظر بگیرید که در یک مهمانی شرکت می کنند. فرد برونگرا ممکن است از جمعیت احساس انرژی کند، با افراد مختلف وارد گفتگو شود و از فضای کلی لذت ببرد. در مقابل، فرد درونگرا ممکن است تحت تأثیر سر و صدا و تحریک احساس کند، ترجیح می دهد گفتگوهای عمیق تری با چند دوست صمیمی داشته باشد و ممکن است برای شارژ مجدد به مدتی خلوت نیاز داشته باشد.

2. ۲. روان رنجوری: این بعد نشان دهنده ثبات عاطفی و تمایل فرد به تجربه احساسات منفی مانند اضطراب، افسردگی و تحریک پذیری است. سطوح بالای روان رنجورخویی با واکنش عاطفی و آسیب پذیری بیشتر در برابر استرس همراه است، در حالی که سطوح پایین با انعطاف پذیری و ثبات عاطفی مرتبط است.

به عنوان مثال، دو نفر را تصور کنید که در محل کار خود بازخورد دریافت می کنند. فرد بسیار روان رنجور ممکن است مضطرب شود و در مورد اشتباهات بالقوه یا انتقاد بیش از حد نگران شود. آنها ممکن است بر روی بازخوردهای منفی تمرکز کنند و برای رها کردن نگرانی های خود تلاش کنند. در مقابل، فرد مبتلا به روان رنجورخویی کم ممکن است بازخورد را به آرامی دریافت کند، آرام بماند و روی راه‌های سازنده برای بهبود تمرکز کند.

3. ۳. تجربه پذیری: این بعد کنجکاوی، تخیل و گشودگی فرد را نسبت به ایده ها و تجربیات جدید منعکس می کند. افراد بسیار باز تمایل دارند خلاق، ماجراجو و پذیرای دیدگاه های مختلف باشند. کسانی که باز بودن کمتری دارند ممکن است سنتی‌تر باشند، کارهای روزمره را ترجیح دهند و کمتر به کاوش در تجربیات بدیع علاقه‌مند باشند.

به عنوان مثال، دو نفر را در نظر بگیرید که برای تعطیلات برنامه ریزی می کنند. فرد بسیار باز ممکن است برای کشف مقاصد جدید، امتحان فعالیت های جدید و غوطه ور شدن در فرهنگ های مختلف هیجان زده باشد. آنها ممکن است از خودانگیختگی و تازگی این تجربه لذت ببرند. در مقابل، فردی با باز بودن کم ممکن است ترجیح دهد مکان‌های آشنا را دوباره ببیند، به یک روال آشنا پایبند باشد و با قابلیت پیش‌بینی احساس راحتی بیشتری کند.

4. ۴. توافق پذیری: این بعد نشان دهنده تمایل فرد به همکاری، همدلی و توجه به دیگران است. افراد بسیار موافق عموماً صمیمی، دلسوز هستند و برای روابط هماهنگ ارزش قائل هستند. آنهایی که سازگاری پایینی دارند ممکن است رقابتی تر، شکاک تر باشند و نیازهای خود را بر نیازهای دیگران ترجیح دهند.

به عنوان مثال، دو نفر را تصور کنید که روی یک پروژه گروهی کار می کنند. فرد بسیار موافق ممکن است فعالانه به ایده های دیگران گوش دهد، به دنبال اجماع باشد و به ایجاد جو مثبت تیم کمک کند. آنها ممکن است مایل به مصالحه باشند و هماهنگی گروهی را در اولویت قرار دهند. در مقابل، فردی با توافق پایین ممکن است قاطع‌تر باشد، دیدگاه‌های دیگران را به چالش بکشد و بر دستیابی به اهداف خود تمرکز کند، حتی اگر در گروه تنش ایجاد کند.

5. ۵. وظیفه شناسی: این بعد بیانگر سطح سازماندهی، مسئولیت پذیری و انضباط فردی فرد است. افراد با وجدان بسیار کوشا، قابل اعتماد و دارای اخلاق کاری قوی هستند. کسانی که وظیفه شناسی پایینی دارند ممکن است خودجوش تر، انعطاف پذیرتر و کمتر بر برنامه ریزی و ساختار تمرکز کنند.

برای مثال، دو نفر را در نظر بگیرید که برای یک امتحان مهم آماده می شوند. فرد بسیار وظیفه شناس ممکن است یک برنامه مطالعه دقیق ایجاد کند، به شدت به آن پایبند باشد و تا حد زیادی تلاش کند.